نويسنده امیر   
تاریخچه استحکامات دفاعی شهرستان سده
تاریخچه استحکامات دفاعی (شامل غارها ، قلعه ها ، برج ها و ...) در شهرستان سده


ای بنی و اعرض علیه اخبار الماضین ، و ذکره بما اصاب من کان قبلک من الاولین ، و سرفی دیار هم و آثار هم ، ... و لا تبع اخر تک بدنیاک
پس ای پسر من ، دلت را به اخبار گذشتگان آشنا کرده و بیاد بیاور آنچه به بیش از تو پیشینیان رسیده است. در سراها و بازمانده ها و نشانه های ایشان گردش کن ، پس ببین چه کردند؟ و از چه جایی انتقال یافتند؟ و کجا فرود آمده جا گرفتند؟ خواهی یافت ایشان را از دوستان جدا شده که در سرای تنهایی فرود آمده اند. چنان است که تو در اندک زمانی یکی از آنان خواهی بود. پس منزل و آرامگاه خود را با کردارهای شایسته درست کن ، و آخرتت را به دنیای خویش مفروش
نهج البلاغه فیض الاسلام صفحه 909
با اطلاعاتی که صورت گرفته مشخص شده است انسانهایی که در روزگار های دوری زیسته اند مسکن و ماوایشان حفره ها و غارهای درون صخره ها و کوهها بودند و تنها ماده ای که برای ساخت ابزار و سلاح های مورد نیازشان می شناخته اند سنگ بوده است.
قدیمی ترین اسکلت انسانی به دست آمده در ایران متعلق به انسان پریستات با قدمت بیش از دو میلیون سال قبل در مراغه بدست آمده است. اگر قول نویسندگان دایره المعارف بریتانیکا را بپذیریم منطقه اصفهان و خاصه خمینی شهر را باید از قرار گاه های آریایی ها دانست و اگر نزدیکترین تاریخ را برای مهاجرت آریایی ها همان سال 1300 قبل از میلاد تصور کنیم در این صورت نام های بسیاری از کوههای منطقه در شهرستان خمینی شهر ، تاریخی قدیم و قدیمی تر تا بدان روزگار دارد مثلاً کلمه گوش که نام کوه های منطقه غرب خمینی شهر است در پهلوی به معنای ران گاو است و مسلماً آریایی ها این ناحیه (اندوه ، خوزها ، وارنا) با پرستش خدایان بت گونه در کوهها ، معابدی می ساختند.
فیثاغورس در سیاحتنامه خود از وجود غارهای تاریک در بیرون شهر ها خبر می دهد که ایرانیان در آن نیایش و مناجات برای مهر یا میترا می کردند عجیب این جاست که روزگاری این ناحیه را مهمترین (بلوک ماربین) می نامیدند و یکی از مراسم بر جسته آیین میترایی قربانی کردن گاو «گوش» بود.
موضوع معنویت کوه هم مطلبی بود که عارفان و صوفیان نسبت به آن حساسیت خاصی داشتند و کوه نشینی یکی از برنامه های عملی برای طالبان می گردید تا در آنجا به دور از هر گونه دغدغه به زندگی آرام خود پرداخته و عبادت خدای خویش را به جای آورند.
غار قهرمان در حدود 12 کیلومتری غرب اصفهان و در نزدیکی خمینی شهر قرار دارد و غار قهرمان در نزدیکی لادر مدت ها مسکن راهزنان بوده در این غار اتاق هایی احداث و حوضچه ای از ساروج برای جمع اوری آی تعبیه شده که در مواقع ضروری به مصرف شرب غار نشینان می رسیده است چنین غاری نشانه خاصی کار سیتکی آهکی است. در بررسی سطحی اطراف غار قهرمان تک سفالینه هایی به شرح زیر آمده است:
لبه کوزه : ساخت = خشن و چرخ ساز ، شاموت مواد کانی ، رنگ = قرمز با پوشش نخودی ، بدون تزیین
لبه کاسه : ساخت = خشن و چرخ ساز ، شاموت مواد کانی و شن ریز ، رنگ = قرمز و بدون تزیین
لبه دیگ به حالت مثلث شکل ، چرخ ساز ، شاموت مواد کانی ، رنگ نخودی مایل به قرمز ، نوع تزیین = خطوط موازی و فرو رفته.
به طور کلی سفال های اطراف غار قهرمان که به همراه آقای جمشید جنتی دبیر زیست مرحوم سید میلاد طباطبایی و آقای علیرضا احمدی زاده مدیر دبیرستان شهدا جمع آوری شد از لحاظ شکل شامل سبد ، دیگ ، کوزه ، کاسه بوده و ماده چسبنده ای آنها ماسه و مواد کانی و گاه شن است. نوع تزیین از خطوط برجسته افقی و موازی و گاه نقش های طنابی و تزیینات کنده است. غار قهرمان بر سینه کوهی سنگی که ارتفاع زیادی ندارد شناخته شده است برای دسترسی به آن باید از یک دیوار 6 متری ، با کمک وسایل فنی صعود کرد ، دهانه های غار با بلندیو پهنای 5 متر به سمت باختر گشوده شده است که چشم اندازی یکنواخت ولی گیرا در برابر خود دارد. در پشت دیواره های سنگی ، آب انباری به ابعاد تقریبی 97 در 230 سانتی متر و به گودی 2 متر در کف غار احداث شده است که با چند لایه ساروج بسیار تمیز و خوب اندود کاری شده و امروز هم می توان از آن استفاده کرد. در سمت راست انبار ، اتاقی قرار دارد که دارای 5 متر طول و 40/2 متر عرض و تقریبا به حالت نیم استوانه است. در انتهای اتاق سکوی باریکی به بلندی 35 سانتی متر تعبیه شده که گمان می رود طاقچه بوده است بر لبه راست دهانه غار بخش دیگری از غار قرار دارد که با دیگر ساختمان های آن تفاوت هایی دارد و برای رسیدن به آن باید از یک دیوار سنگی بالا رفت. اندازه تالار سنگی 10/4 در 5/5 متر و اتاقهای دیگر یکی 25/2 در 56/2 و دیگری 50/1 در 64/1 متر و بلندی میانه آن 2 متر است دو رونه در گوشه اطاق بزرگتری برای دیده بانی گشوده شده است. شاید برای صعود یا فرود آمدن از طناب یا نردبانهای چرمی استفاده می کردند هر چند این غار باستانی تاکنون مورد توجه پژوهش های باستان شناختی قرار گرفته اما احتمالاً در مواقع نا امنی و آشفتگی اوضاع داخلی از آن بهره برداری می کردند. علاوه بر تقدس کوه ها و ارزش معنوی کوه که در این خصوص آیات متعددی در قرآن وجود دارد. (سوره احزاب آیه 73 ، سوره اسراف آیه 140 و سوره صبا آیه 11 و ...)
گروه های مبارز قیامهای خود را علیه حکمرانان و پادشاهان در دل کوه و غارها هدایت می کردند. در کوه های اطراف غار قهرمان آثار لاشه سنگ های کوچک و بزرگ که بدون هیچ ملاتی روی هم چیده و اتاقها و باروها و ورودی هایی را پدید آورده اند. هر چند امروزه جز توده های سنگ پراکنده چیزی بافی نمانده است. در ساختن این مکانها ، اصل آن بود که بنا را مناسب با هجوم و گاه اطلاع رسانی به یاران خویش طراحی کرده اند. فهرست منابع :
قرآن کریم
نهج البلاغه فیض الاسلام
جغرافیای اصفهان    دکتر سیروس شفقی